بازرسی چشمی (Visual Testing یا Visual Inspection) یکی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین روش‌های آزمون غیرمخرب (NDT) در صنایع مختلف است. این روش به منظور تشخیص عیوب سطحی و ناهنجاری‌های ظاهری در قطعات، تجهیزات و سازه‌های مختلف به کار می‌رود و نقش حیاتی در کنترل کیفیت و تضمین ایمنی دارد. برای انجام بازرسی چشمی استاندارد و قابل قبول در سطح بین‌المللی، باید از کدها و استانداردهای معتبر نظیر استانداردهای ایزو (ISO) استفاده نمود. موضوع این مقاله، بررسی کد استاندارد ایزو مربوط به بازرسی چشمی VT و اهمیت آن در صنعت است.
بازرسی چشمی (VT) چیست؟
بازرسی چشمی یکی از ساده‌ترین روش‌های آزمون غیرمخرب است که در آن با استفاده از چشم انسان و گاهی ابزارهای کمکی همچون ذره‌بین، نور قوی یا دوربین، سطح قطعه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هدف از بازرسی چشمی تشخیص عیوب ظاهری مانند ترک، خوردگی، درز ناصاف، فرورفتگی، برجستگی، تابیدگی، رنگ‌پریدگی و سایر نواقص است که ممکن است بر عملکرد محصول یا سازه تاثیر منفی بگذارد.
اگرچه بازرسی چشمی ساده به نظر می‌رسد، ولی در واقع نیازمند آموزش، مهارت و تجربه کافی است تا با دقت، عیوب را به درستی شناسایی و ارزیابی کند. همچنین شرایط محیطی، نور، زاویه دید و تجهیزات کمکی نقش مهمی در کیفیت نتایج ایفا می‌کنند.
اهمیت استانداردهای ایزو در بازرسی چشمی
استانداردها چارچوب مشخصی برای انجام بازرسی فراهم می‌کنند و از تفاوت‌های احتمالی در اجرای آزمون‌ها جلوگیری می‌نمایند. در زمینه بازرسی چشمی، استانداردهای ایزو براساس بهترین تجربیات و فناوری‌های روز تدوین شده‌اند تا:
- رویکردهای یکسان و قابل اطمینان برای همه صنایع فراهم شود
- کیفیت بازرسی و دقت تشخیص عیوب تضمین گردد
- نحوه آموزش و صلاحیت بازرسان مشخص شود
- اندازه‌گیری‌ها، گزارش‌ها و طبقه‌بندی عیوب به صورت استاندارد و قابل مقایسه انجام پذیرد
بدون استفاده از استانداردهای معتبر، نتایج بازرسی می‌تواند متفاوت، غیرقابل اعتماد و حتی خطرناک باشد.
کد استاندارد ایزو برای بازرسی چشمی VT
کد اصلی و معروفی که مربوط به بازرسی چشمی در استاندارد ایزو است، «ISO 3057» می‌باشد. این استاندارد به طور ویژه اصول و روش‌های بازرسی چشمی را برای قطعات فلزی پوشش می‌دهد. البته تعدادی از استانداردهای دیگر ایزو نیز به جنبه‌های فنی مرتبط با بازرسی چشمی پرداخته‌اند.
ISO 3057:1985 – Visual Inspection of Castings
- این استاندارد نحوه انجام بازرسی چشمی قطعات ریختگی را تعیین می‌کند.
- شامل تعاریف انواع عیوب سطحی، روش‌های شناسایی، تکنیک‌ها و ابزارهای مناسب می‌باشد.
- معیارهای پذیرش یا رد قطعات بر اساس شدت و نوع عیب توضیح داده شده است.
ISO 17637:2016 – Non-destructive testing of welds — Visual testing of fusion-welded joints
- استانداردی که بازرسی چشمی اتصالات جوشکاری شده را تحت پوشش قرار می‌دهد.
- روش بازرسی، الزام‌های نورپردازی، آموزش بازرسان و نحوه گزارش‌گیری را تشریح می‌کند.
- برای جوشکاری‌ها در صنایع نفت و گاز، خودرو، سازه‌های فولادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ISO 9712:2012 – Non-destructive testing — Qualification and certification of NDT personnel
- گرچه به طور مستقیم بازرسی چشمی را مورد بررسی قرار نمی‌دهد، ولی چارچوب صلاحیت، آموزش و صدور گواهی‌نامه بازرسان NDT را مشخص می‌کند.
- تضمین می‌کند که بازرسان چشمی از دانش و مهارت کافی برخوردار باشند.
نحوه انجام بازرسی چشمی طبق استاندارد ایزو
انجام بازرسی چشمی در چارچوب استانداردهای ایزو شامل مراحل زیر است:
- آماده‌سازی محیط و قطعه:
- پاکسازی سطح قطعه از هرگونه آلودگی، روغن، رنگ و گرد و غبار.
- فراهم نمودن نور کافی و مناسب (مثلاً حداقل 500 لوکس یا بیشتر بسته به استاندارد).
- ابزار و تجهیزات:
- استفاده از ذره‌بین با بزرگنمایی 2 تا 10 برابر در صورت نیاز.
- چراغ قوی با نور متمرکز و بدون تولید حرارت زیاد.
- ابزارهای اندازه‌گیری سطح برای تیغه، عمق یا اندازه عیب.
- روش‌های بازرسی:
- مشاهده سطح از زوایای مختلف.
- جستجوی نواحی بحرانی یا احتمال وجود عیب.
- مقایسه با نمونه‌های مرجع یا کاتالوگ عیوب.
- ثبت و گزارش نتایج:
- یادداشت نوع، موقعیت، اندازه و شدت عیب.
- تفکیک عیوب قابل قبول و غیرقابل قبول طبق معیارهای استاندارد.
- تهیه گزارش مستند با عکس یا نقشه عیوب.
- تصمیم‌گیری:
- پذیرش، رد یا نیاز به آزمون تکمیلی (مانند تست مایع نافذ یا اولتراسونیک).
مزایای به کارگیری استانداردهای ایزو در بازرسی چشمی
- افزایش دقت و اعتماد: در صورت پیروی از استاندارد، نتایج بازرسی قابل اعتمادتر و دقیق‌تر خواهد بود.
- هماهنگی جهانی: به خصوص در پروژه‌های بین‌المللی، استفاده از استاندارد مشترک هماهنگی بین تیم‌ها را تسهیل می‌کند.
- کاهش خطاها و هزینه‌ها: با شناسایی به موقع عیوب و پیشگیری از خرابی‌های دارای هزینه بالا.
- افزایش ایمنی: اطمینان از اینکه قطعات و جوش‌ها عاری از عیب خطرناک هستند.
- بهبود فرآیند آموزش: چارچوب مشخصی برای آموزش بازرسان فراهم می‌نماید.
نتیجه‌گیری
بازرسی چشمی (VT) به عنوان یکی از روش‌های مهم آزمون‌های غیرمخرب در صنایع مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد و نقش کلیدی در تضمین کیفیت و ایمنی ایفا می‌کند. استفاده از کد و استانداردهای ایزو مانند ISO 3057 و ISO 17637 در انجام بازرسی چشمی باعث تضمین روایی، دقت و قابلیت تکرار نتایج می‌شود. همچنین، بهره‌گیری از این استانداردها زیرساخت لازم برای آموزش و صلاحیت بازرسان را فراهم می‌کند و به طور کلی عملکرد بازرسی چشمی را به سطحی حرفه‌ای و بین‌المللی می‌رساند.
برای ورود به عرصه بازرسی چشمی استاندارد، آشنایی با استانداردهای ایزو و به کارگیری دقیق آن‌ها به عنوان راهنمایی جامع و تخصصی ضروری است. این امر نه تنها به ارتقاء کیفیت محصولات و سازه‌ها کمک می‌کند بلکه از ایمنی و سلامت زندگی افراد نیز محافظت می‌نماید. لذا توصیه می‌شود مهندسین، تکنسین‌ها و مدیران کیفیت واحدهای صنعتی با این استانداردها آشنا شده و در تمام مراحل بازرسی چشمی از آن‌ها بهره گیرند.
امیدوارم این مقاله برای شما در درک بهتر کد استاندارد ایزو واسه بازرسی چشمی VT مفید واقع شده باشد. در صورت نیاز به توضیح بیشتر درباره هر یک از استانداردها یا جزئیات گام‌های بازرسی، خوشحال خواهم شد که کمک کنم.